Studia i Monografie nr 183.
Rynek (sektor) produktów rolno-spożywczych w Polsce w okresie transformacji gospodarczej i członkostwa w UE przeszedł bardzo głębokie zmiany dostosowawcze do zmieniających się uwarunkowań polityczno-gospodarczych, które obejmowały zarówno przemiany strukturalne, własnościowe, jak i modernizacyjne, a także w zakresie zasięgu geograficznego. W literaturze przedmiotu wymienia się następujące etapy wspomnianych procesów: transformacja do gospodarki rynkowej, liberalizacja handlu zagranicznego w ramach GATT/WTO, przygotowania do akcesji do UE, implementacja kolejnych reform Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). Przekształcenia własnościowe, w tym bezpośrednie inwestycje zagraniczne oraz koncentracja struktur podmiotowych, miały istotny wpływ na funkcjonowanie rynku i mechanizm cenowy w całym łańcuchu marketingowym. Polski sektor rolno-spożywczy po akcesji do UE charakteryzował się dużym wzrostem produkcji i dodatniego salda handlu zagranicznego. W wielu branżach głównym czynnikiem determinującym wzrost produkcji i rozwój przedsiębiorstw był właśnie eksport, w tym również produktów wytworzonych z importowanych surowców rolnych. Rosnące znaczenie handlu zagranicznego w bilansie rynkowym skutkuje coraz silniejszą integracją rynku krajowego z rynkiem międzynarodowym. W konsekwencji w wielu branżach wahania koniunkturalne na rynku światowym determinują zmiany koniunkturalne na rynku krajowym. W szczególności dotyczy to poziomej transmisji światowych cen produktów rolno-spożywczych na ceny krajowe. W związku z tym monitoring sytuacji podażowo-popytowej i cenowej na międzynarodowym i krajowym rynku ma kluczowe znaczenie dla uczestników rynku w kontekście kreowania strategii marketingowej oraz zarządzania ryzykiem produkcyjnym i handlowym. Aktualna ocena uwarunkowań rynkowych ma także duże znaczenie dla administracji państwowej w zakresie prowadzenia aktywnej polityki handlowej (np. promocyjnej, protekcjonistycznej itp.).
Uwarunkowania rynkowe w światowym, unijnym i krajowym sektorze rolno-żywnościowym, które obejmują zarówno sytuację podażowo-popytową, jak i system regulacji rynkowych, w ostatnich latach ulegały dynamicznym zmianom. Wyrazem tych zmian była duża zmienność cen oraz wzrost ryzyka produkcyjnego i handlowego na poszczególnych etapach łańcucha marketingowego. Duża dynamika uwarunkowań rynkowych była konsekwencją bardzo szerokiego spektrum czynników determinujących, które przede wszystkim obejmowało: kolejne reformy polityki rolnej w UE, procesy globalizacyjne, niekorzystne zmiany agroklimatyczne wpływające na warunki produkcji rolnej oraz napiętą sytuację polityczno-gospodarczą w wielu regionach świata. W czwartym kwartale 2019 r. w Chinach został wykryty wirus SARS-CoV-2, który w krótkim okresie wywołał pandemię o zasięgu globalnym. Pandemia COVID-19, która jest w pierwszej kolejności kryzysem humanitarnym, ale skutkującym negatywnymi implikacjami społeczno-gospodarczymi. Potwierdzeniem tego jest głęboka recesja gospodarcza w większości regionów świata w 2020 r. oraz duże zmiany w obszarze interakcji społecznych w związku z wdrożeniem restrykcyjnych środków zapobiegawczych rozprzestrzenianiu się pandemii. Uwzględniając powyższe uwarunkowania, przewiduje się, że najbliższych latach uwarunkowania rynkowe w sektorze rolno-żywnościowym będą nadal charakteryzowały się dużą zmiennością, której konsekwencją będzie rosnące ryzyko.
W związku z dynamicznie zmieniającymi się uwarunkowaniami gospodarczymi, politycznymi, społecznymi i instytucjonalnymi głównym celem pracy jest przedstawienie wariantowej ewolucji rynków (branż) podstawowych produktów rolnych w Polce do roku 2030. Aplikacyjny i utylitarny charakter polega przede wszystkim na możliwości wykorzystania zaprezentowanych tendencji w procesie podejmowania decyzji przez uczestników rynku oraz administrację państwową. Wariantowe ujęcie średniookresowych tendencji rozwojowych może zostać wykorzystane przez gospodarstwa rolne, przemysł spożywczy i administrację oraz doradztwo rolne w przygotowaniu strategicznych dokumentów biznesowych oraz dokumentów dotyczących polityki rynkowej.